Celiakia co to jest, objawy, przyczyny

Od kilku lat na sklepowych półkach pojawia się coraz więcej produktów bezglutenowych. Jest to wynikiem rosnącej świadomości na temat celiakii - schorzenia autoimmunizacyjnego, na które cierpi około 1-2% populacji. Według ekspertów statystyki dotyczące tej choroby są mocno zaniżone. Okazuje się bowiem, że przebieg i objawy celiakii mogą być bardzo zróżnicowane, zwłaszcza u osób dorosłych. Z tego powodu wiele przypadków celiakii pozostaje niezdiagnozowanych.

Co to jest Celiakia?

Celiakia, określana również jako choroba trzewna lub enterioatia glutenozależna, to choroba autoimmunologiczna. Polega na nietolerancji na gluten, czyli silnej nadwrażliwości na ten składnik. Trwa całe życie, a jej objawy mogą być łatwe do zaobserwowania lub trudne w diagnostyce. Celiakia może ujawnić się w dosłownie każdym wieku. Występuje zarówno u niemowląt, jak i osób po 80. roku życia.

U dzieci i dorosłych z celiakią spożywanie glutenu powoduje uszkodzenie jelita cienkiego oraz zanik kosmków jelitowych, czyli wypustek błony śluzowej jelit (które odpowiadają za przyswajanie substancji odżywczych z pokarmu). Konsekwencją nieleczonej celiakii będą więc:

• zaburzenia wchłaniania,
• niedożywienie
• i niedobory składników odżywczych.

Warto podkreślić, że nietolerancja na gluten i związane z tym dolegliwości występują również przy alergii na pszenicę lub w nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Jednak wśród tych trzech schorzeń najpoważniejsza jest właśnie celiakia. Diagnoza jest niezwykle ważna, ponieważ brak leczenia choroby trzewnej może prowadzić do wielu poważnych powikłań.

• Jeszcze do niedawna lekarze diagnozowali wyłącznie celiakię u dzieci (objawy tego u niemowląt są dość charakterystyczne). Długo uznawano, że jest to schorzenie przejściowe, z którego wyrasta się po kilku latach diety. Dziś wiemy, że nie jest to prawdą. Obecnie 70% przypadków celiakii to osoby dorosłe, powyżej 20 roku życia. Jednocześnie u części z tych pacjentów objawy występowały już od wczesnych lat dzieciństwa.

Objawy Celiakii

Wyjaśniając, co to jest celiakia, trzeba zaznaczyć, że prowadzi ona do różnorodnych objawów klinicznych. Reakcja autoimmunologiczna nie ogranicza się tutaj wyłącznie do jelita cienkiego. Dotyczy także innych narządów, m.in. skóry. W rezultacie symptomy celiakii mogą występować zarówno w obrębie układu pokarmowego, jak i poza nim.

Do najbardziej charakterystycznych objawów celiakii u dorosłych zaliczamy:

• biegunki śluzowe i wodniste (luźne, połyskujące i cuchnące stolce)
• niski wzrost
• nawracające afty w jamie ustnej
• wzdęcia
• bóle brzucha
• zgaga (cofanie treści żołądkowej)
• utrata masy ciała
• obniżony nastrój
• depresję
• niedobory będące wynikiem zespołu złego wchłaniania

Wymienione wyżej objawy występują przy jawnej, klasycznej (pełnoobjawowej) postaci celiakii. Najczęściej cierpią na nią kobiety w ciąży, dzieci i seniorzy. To forma celiakii jest najłatwiejsza do zdiagnozowania, choć często myli się ją z alergią pokarmową, reakcją na stres, czy zespołem jelita drażliwego.

Z kolei najbardziej charakterystyczne objawy celiakii u dzieci to:

• niski przyrost i niedobór masy ciała
• nawracające afty w jamie ustnej
• opóźnienie dojrzewania płciowego
• problemy z nauką, koncentracją
• nietolerancja laktozy
• zaburzenia szkliwa zębowego
• niedokrwistość (anemia)
• zaparcia (rzadziej niż biegunki)

Podczas gdy dość łatwo można zdiagnozować celiakię u dzieci, objawy celiakii u dorosłych bywają niesamowicie różnorodne. Dotychczas opisano ich około 200. Wśród najczęstszych wymienia się wspomniane już bóle brzucha, przewlekłą biegunkę, wzdęcia, zmniejszenie masy ciała, a także nawracające nadżerki jamy ustnej, wymioty, oraz zaburzenia czynności wątroby.

Warto podkreślić, że objawy celiakii u dorosłego mogą być trudne do zaobserwowania. Wynika to z faktu, że osoby dojrzałe znacznie częściej chorują na postać celiakii z symptomami pozajelitowymi (celiakia nietypowa). Szacuje się, że występuje ona nawet 7 razy częściej niż typ klasyczny.

Jednocześnie ten rodzaj celiakii przysparza ogromnych trudności diagnostycznych. Bywa, że od wystąpienia pierwszych dolegliwości do wykrycia choroby mija nawet dziesięć lat(!). Celiakia nietypowa objawia się m.in. symptomami świadczącymi o zaburzeniach wchłaniania jelitowego, np. zaburzeniami układu krwiotwórczego lub związanymi z nieprawidłowym wchłanianiem wapnia, zaburzeniami ruchomości stawów, czy zaburzeniami czynności wątroby (stłuszczenie wątroby, pierwotna marskość wątroby, zwiększone stężenie cholesterolu we krwi). Ta postać choroby trzewnej często wiąże się z niewielkimi objawami jelitowymi.

Celiakia nietypowa często powoduje też objawy skórne. Inne pozajelitowe symptomy nietolerancji glutenu to m.in. dolegliwości ze strony układu nerwowego (depresja, bóle głowy, padaczka) i układu moczowo-płciowego, zmęczenie, osłabienie mięśni, czy zaburzenia krzepnięcia.

Kolejną formą celiakii jest jej postać niema (ubogoobjawowa). W tym wariancie nie występują żadne objawy kliniczne, a jedynie charakterystyczne przeciwciała i zanik kosmków jelitowych. Poza tym istnieje też forma latentna celiakii (utajona) - bez objawów, z typowymi przeciwciałami, a także z prawidłową błoną śluzową i ewentualna możliwością wystąpienia objawów jelitowych czy skórnych.

Ostatni rodzaj to postać potencjalna celiakii, w której nie ma objawów klinicznych ani zaniku kosmków jelitowych. W jej przypadku rozpoznaje się jedynie obecność przeciwciał charakterystycznych dla choroby trzewnej oraz występowanie typowego genu.

Celiakia diagnostyka

Jak widać, objawy ze strony układu pokarmowego to nie jedyny sygnał, że możemy cierpieć na celiakię. Badania zlecone przez gastroenterologa to jedyny sposób na efektywną diagnozę celiakii. Wśród zalecanych badań wymienia się przede wszystkim:

• biopsję jelita cienkiego (badanie histopatologiczne) - stosowaną głównie w rozpoznaniu celiakii, przy której badania z krwi w kierunku choroby są ujemne, a jednocześnie występują takie objawy jak np. przewlekła biegunka, spadek masy ciała i zaburzenia wchłaniania, anemia przy braku innych przyczyn;
• badanie stężenia dwóch z trzech dostępnych przeciwciał w klasie IgA lub IgG - w interpretacji uwzględnia się całkowity poziom IgA w surowicy, wiek pacjenta, wpływ leków immunosupresyjnych, rodzaj spożytego glutenu i sposób jego konsumpcji;
• testy genetyczne w kierunku celiakii - EUROArray HLA-DQ2/DQ8. Prawie każda osoba chorująca na celiakię posiada gen HLA-DQ2 bądź HLA-DQ8. Dlatego gdy wynik badania genetycznego jest negatywny, można wykluczyć celiakię. Natomiast wynik pozytywny oznacza, że dana osoba może w przyszłości zachorować na celiakię. Co istotne, takie badanie można wykonać również w trakcie przebywania na diecie bezglutenowej;
• badania laboratoryjne - niedokrwistość z niedoboru żelaza, zmniejszenie stężenia kwasu foliowego, wapnia, witamin D i K, żelaza we krwi, hipoalbuminemia;
• endoskopia dwunastnicy - mająca na celu przede wszystkim wykrycie zmniejszenia liczby, zaniku lub spłaszczeniu fałdów dwunastnicy, mozaikowej struktury powierzchni błony śluzowej, czy jej prześwitujących naczyń.

Bardzo ważne jest to, aby przed wykonaniem niektórych badań nie przechodzić na dietę bezglutenową. Inaczej może dojść do zafałszowania wyniku.

Niestety nie istnieje jedno, powszechnie dostępne badanie diagnostyczne na celiakię. Dlatego stosuje się różne metody, pozwalające wychwycić m.in. występowanie charakterystycznych przeciwciał. Lekarz może zlecić też konkretne badania dodatkowe.

Rozpoznanie Celiakii

Diagnostyka celiakii to ważny krok, który pozwala znacząco podnieść komfort życia osoby chorej. Niestety silna nadwrażliwość na gluten może rozwijać się dwojako:

• stopniowo
• lub nagle

Jej ujawnieniu sprzyjają takie sytuacje jak zabieg operacyjny w obrębie układu pokarmowego, ciąża, ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy, czy biegunka związana z podróżą do krajów o niskim poziomie higieny.

Wskazaniem do diagnostyki celiakii będzie m.in. ciągłe zmęczenie, uporczywe bóle głowy i depresje. Inne dolegliwości, które sygnalizują, że warto wykonać badania, to:

• objawy ze strony układu pokarmowego (m.in. bóle brzucha, wymioty, biegunki)
• wczesna osteoporoza
• niewyjaśniona niedokrwistość z niedoboru żelaza
• niedorozwój szkliwa zębowego
• podwyższony poziom cholesterolu
• zaburzenia neurologiczne
• częste afty, zapalenia jamy ustnej
• problemy z płodnością i utrzymaniem ciąży
• bóle kości i stawów
• problemy ze skórą
• współistniejące choroby autoimmunizacyjne

Jeśli obserwujemy u siebie któreś z ww. symptomów, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który wypisze skierowanie specjalisty.

Rozpoznanie celiakii będzie możliwe wtedy, gdy równocześnie: występują jej objawy lub dana osoba znajduje się w grupie ryzyka, stwierdza się obecność typowych przeciwciał, zanik kosmków jelitowych, a także poprawę stanu zdrowia po wprowadzeniu diety bezglutenowej. Poza tym należy wykluczyć występowanie innych, podobnych chorób.

Jakie są przyczyny Celiakii?

Przyczyny celiakii opierają się głównie na predyspozycjach genetycznych, a utrata tolerancji na gluten może pojawić się w każdym wieku. Czynnikami wyzwalającymi mogą być np. operacja, przyjmowanie niektórych leków lub zakażenie żołądkowo-jelitowe.

Najważniejszą kwestią jest więc sprawdzenie, czy mamy predyspozycje do zachorowania i znajdujemy się w grupie ryzyka. Według statystyk, na celiakię cierpią najczęściej krewni 1. stopnia osób chorych (5-10%), chorujący na cukrzycę typu 1, autoimmunologiczne choroby tarczycy, osoby z zespołem Turnera, z zespołem Downa i z zespołem Williamsa, z niedoborem IgA, oraz z nefropatią IgA.

Co ciekawe, gdy celiakia występuje u jednego z bliźniąt, ryzyko rozwoju choroby u drugiego wynosi aż 70% u bliźniąt jednojajowych oraz 5% u dwujajowych.

Kto choruje na celiakię?

Na celiakię chorują osoby w różnym wieku - zarówno dzieci, dojrzewające nastolatki, jak i osoby dorosłe czy starsze. Zachorowalność wśród kobiet jest dwukrotnie większa niż u mężczyzn.

Wśród ludzi najczęściej cierpiących na celiakię wymienia się chorych na cukrzycę typu I i niektóre choroby autoimmunologiczne, a także z zespołami o podłożu genetycznym, czyli np. osoby z zespołem Downa.

Nie bez znaczenia są też czynniki genetyczne. Ryzyko występowania celiakii jest większe u krewnych chorych z rozpoznaną silną nadwrażliwością na gluten. U osób predysponowanych genetycznie może prowadzić to do procesów zwyrodnieniowych w jelicie cienkim,co skutkuje zanikiem kosmków jelitowych.

Jak często występuje Celiakia?

Najbardziej narażeni na nietolerancję glutenu są mieszkańcy tych części świata, w których zboża stanowią podstawę codziennej diety. Wykazano, że w przypadku Europy i USA bezobjawowa choroba trzewna występuje u 1-3 przypadków na 100 mieszkańców. Ogółem w krajach zachodnich celiakia jest diagnozowana u ok. 0,6%, przy czym powyżej 70% przypadków rozpoznaje się powyżej 20. roku życia (mimo że objawy choroby występują już od dzieciństwa).

Według statystyk około 1 procent światowej populacji choruje na celiakię. Nie świadczy to jednak o pełnej skali występowania tego schorzenia. Szacuje się bowiem, że w samej Europie na jednego pacjenta z rozpoznaną celiakią przypada od 7 do 10 przypadków niezdiagnozowanych. W rezultacie w Polsce na celiakię choruje 400 tysięcy zdiagnozowanych osób, ale od 3 do 5% nie jest świadoma choroby.

Zapobieganie Celiakii

Profilaktyka celiakii polega na przestrzeganiu diety wykluczającej gluten. Dzięki rezygnacji z tego składnika, dochodzi do regeneracji kosmków jelitowych oraz ogólnej poprawy stanu zdrowia.

Oczywiście w celu unikania spożywania glutenu, musimy wiedzieć, w których pokarmach się on znajduje. Wbrew pozorom jest to niezwykle częsty składnik produktów, które na pierwszy rzut oka nie mają nic wspólnego z pszenicą. Dlatego trzeba zachować czujność i za każdym razem sprawdzać etykiety produktów spożywczych.

Celiakia Leczenie

Leczenie celiakii to proces mający na celu uniknięcie jej objawów. Niestety jest to choroba nieuleczalna, z którą trzeba nauczyć się żyć. Jedyny sposób na uniknięcie uciążliwych objawów celiakii to przestrzeganie ścisłej diety bezglutenowej. Natomiast przy wystąpieniu niedoborów mikro- i makroelementów lekarz zaleci odpowiednią suplementację.

Wciąż pojawiają się też nowe metody leczenia. Przykładowo, do niektórych produktów skierowanych do dzieci i dorosłych z celiakią dodaje się specjalne enzymy trawiące gluten i osłabiające wyniszczający wpływ tego białka na błonę śluzową jelit.

Jednak leczenie celiakii wciąż wymaga po prostu przestrzegania zasad diety bezglutenowej. Dzięki temu można prowadzić normalne życie, unikając zarówno uciążliwych objawów choroby, jak i wynikających z niej powikłań.

Pacjenci z celiakią powinni pozostać pod kontrolą lekarza, który zaleci regularne, kontrolne badania laboratoryjne krwi. W ten sposób będzie można szybko wdrożyć potrzebną suplementację, co pozwoli uniknąć groźnych powikłań celiakii.

Sposób na nieszczelność jelit przy celiakii

Jedną z przyczyn, przez które osoby z celiakią częściej cierpią na różnego rodzaju infekcje, może być nieszczelność bariery jelitowej. Jest to rozluźnienie połączeń bariery jelitowej, w wyniku której między komórkami nabłonka jelitowego powstają szpary. Przez rozszczelnioną barierę jelitową do krwiobiegu przedostają się szkodliwe mikroorganizmy, drobnoustroje, patogeny i niestrawione resztki pokarmowe. Wynikiem tego może być częstszy rozwój infekcji.

Dlatego przy objawach celiakii warto sięgnąć po suplement, który uszczelni barierę jelitową. Jednym z takich naturalnych preparatów o wysokiej skuteczności jest colostrum. W przypadku colostrum marki Genactiv, pobranego do 2 godzin po porodzie i suszonego metodą liofilizacji, w krótkim okresie stosowania można skutecznie uszczelnić barierę jelitową.

Co istotne, colostrum Genactiv to suplement w pełni bezpieczny. Jest niewskazany jedynie u osób cierpiących na poważne alergie na białka mleka krowiego.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie celiakii?

Celiakia to choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym, która trwa całe życie i jest nieuleczalna. Możliwe jest jedynie łagodzenie objawów. Nie da się pozbyć ich raz na zawsze.

Sposobem na zachowanie zdrowia jest unikanie szkodliwego składnika, jakim dla chorych na celiakię jest gluten. Dzięki temu pacjenci nie są skazani na przykre, a przy tym niebezpieczne symptomy i powikłania choroby.

Skutki nieleczonej celiakii

Nieleczona celiakia może prowadzić do wielu groźnych powikłań zdrowotnych. Może mieć to miejsce zarówno przy braku leczenia, jak i niesumiennym przestrzeganiu zaleceń lekarza.

Najgroźniejszym potencjalnym skutkiem nieleczonej celiakii jest rozwój nowotworów złośliwych, m.in. przełyku, gardła i jelita cienkiego. Co więcej, guz może występować również poza przewodem pokarmowym, np. w węzłach chłonnych, tarczycy lub wątrobie.

Powikłania Celiakii

Poza nowotworem, innymi możliwymi powikłaniami nieleczonej celiakii są:

• wczesna menopauza
• przedwczesny poród
• nawracające poronienia
• wrzodziejące zapalenie jelita cienkiego
• niepłodność
• osteoporoza i złamania patologiczne

Ponadto choroba trzewna może skutkować pojawieniem się chorób współistniejących. Zazwyczaj występują one w przypadku nierozpoznanej postaci celiakii bezobjawowej. Są to np. choroby płuc, choroby endokrynologiczne (np. cukrzyca typu 1, Hashimoto, choroba Addisona), schorzenia układu kostnego (np. reumatoidalne zapalenie stawów), schorzenia układu krwiotwórczego (anemia z niedoborem żelaza, zapalenie naczyń, niedobór witaminy K), choroby układu nerwowego (depresje, oczopląs, demencja, miopatie, nerwice, padaczka, neuropatia obwodowa), choroby nerek i wątroby (m.in. kłębuszkowe zapalenie nerek, stłuszczenie wątroby), czy wysoki poziom cholesterolu.

Profilaktyka celiakii

Nie istnieje skuteczna profilaktyka celiakii. To choroba o podłożu genetycznym, przy której ani długość karmienia piersią, ani moment wprowadzenia glutenu do diety nie wpływają na wystąpienie objawów.

Utrata tolerancji na gluten występuje u osób w każdym wieku, a czynniki wyzwalające są różne. Jedyną formą profilaktyki zdiagnozowanej celiakii jest przestrzeganie diety bezglutenowej.

Celiakia - dieta

Do tej pory nie opracowano leku na chorobę, jaką jest celiakia. Dieta wykluczająca gluten to jedyny sposób na zachowanie zdrowia i zapobieganie uciążliwym dolegliwościom.

Osoby ze zdiagnozowaną celiakią powinny kategorycznie unikać nawet śladowych ilości glutenu w posiłkach. Oznacza to wykluczenie produktów opartych na pszenicy, życie, owsie i jęczmieniu, a także wielu dań, w których składzie mogą występować niewielkie ilości ww. składników.

Większość osób z chorobą trzewną może spożywać certyfikowany owies bezglutenowy, który nie jest zanieczyszczony zbożami glutenowymi. Główną kwestią wymaganą przy diecie gluten-free jest więc wnikliwe zapoznanie się z etykietami i składami produktów. Okazuje się bowiem, że gluten jest częstym dodatkiem m.in. do parówek, pasztetów, lodów, chipsów, sosów, proszków do pieczenia, jogurtów i cukierków, a nawet leków, np. przeciwbólowych lub przeciwuczuleniowych.

Należy także zwracać uwagę na takie określenia jak: “może zawierać śladowe ilości” i “na terenie zakładu pakuje się również produkty zawierające gluten”. Tego typu klauzule sugerują, że z założenia bezglutenowa żywność (np. orzechy) może być zagrożeniem dla osób cierpiących na celiakię.

Warto pamiętać, że dosłownie każde spożycie glutenu może powodować zaostrzenie objawów. Będzie skutkować również wyższym ryzykiem rozwoju innych, współistniejących jednostek chorobowych.

Bezglutenowa dieta dla chorych na celiakię

Przy celiakii dieta powinna być restrykcyjna, co wymaga od pacjenta uważnego czytania etykiet. Jednocześnie żyjemy w czasach, w których rynek produktów bezglutenowych stale rośnie. Pacjenci mają dziś dostęp do wielu ciekawych alternatyw zastępujących większość popularnych dań i składników. Na sklepowych półkach znajdziemy m.in. bezglutenowe słodycze, makarony, pieczywo.

Nie trzeba więc rezygnować z produktów zbożowych. Wystarczy zastąpić je bezglutenowymi odpowiednikami, które są dostępne zarówno w specjalnych sklepach, jak i w działach z żywnością bezglutenową w standardowych supermarketach.

Dietę przy celiakii należy uzupełniać o pełnoziarnisty ryż, ziemniaki, kukurydzę i owoce, witaminy z grupy B, witaminę D, wapń, cynk, żelazo i magnez. Przygotowując posiłki z produktów bezglutenowych, trzeba uważać, aby nie dopuścić do zanieczyszczenia ich glutenem, np. używając innej, odrębnej deski do krojenia chleba bezglutenowego.

Szczegółowy spis produktów dozwolonych dla osób chorujących na celiakię

Chorujący na celiakię mogą spożywać głównie takie produkty, jak:

• soja, sorgo, proso, amarantus, maniok
• jaja
• wszystkie owoce i warzywa
• ryż, mąka ryżowa
• mąka kokosowa
• kukurydza, mąka kukurydziana
• płatki kukurydziane i chrupki (niezawierające glutenu)
• orzechy
• cukier i miód
• kawa naturalna
• herbata
• ciastka bezglutenowe
• ziemniaki i mąka ziemniaczana
• kasza quinoa, kasza gryczana i jaglana
• oleje i tłuszcze
• pieczywo bezglutenowe
• kakao naturalne
• makaron ryżowy i pozostałe makarony bezglutenowe
• wędliny i mięso bez glutenu
• ryby
• mleko i przetwory mleczne (bez glutenu)
• czekolada bez nadzienia (bez glutenu)
• każdy produkt z oznaczeniem “produkt bezglutenowy”

Warto szukać żywności pochodzącej od znanych, sprawdzonych producentów, którzy nie dodają surowców zawierających gluten.

Spis produktów zabronionych dla osób chorujących na celiakię

Stosowana przy celiakii dieta bezglutenowa wymaga wykluczenia takich produktów, jak:

• mąka pszenna
• mąka żytnia
• wędliny z domieszką glutenu, takie jak: salceson, pasztetowa, kaszanka
• kawa zbożowa
• makarony zwykłe
• kasza manna i kasza jęczmienna (mazurska, perłowa, pęczak)
• pieczywo zwykłe (chleb biały i razowy, rozmaite bułki)
• pieczywo chrupkie
• otręby pszenne
• ciastka, herbatniki
• słodycze zawierające mąkę pszenną - wafle, paluszki, chałwa, batony, budyń tradycyjny
• cukierki i czekolady nadziewane zawierające gluten
• wyroby cukiernicze
• kasza kus-kus
• musli
• bułka tarta
• jogurty/śmietany/serki homogenizowane z dodatkiem musli i zawierające skrobię lub mąkę pszenną jako zagęstnik
• niektóre herbatki owocowe i kawy z dodatkiem słodu
• alkohol - piwo, whisky, kwas chlebowy
• suszone owoce posypane mąką
• dodatki - ketchupy, majonezy i musztardy z dodatkiem mąki, sosy, sos sojowy, barszcz biały i żurek, zupy w proszku, zupy typu instant (gorący kubek), kostki rosołowe