Mikrobiota jelitowa - co to jest i jej wpływ na organizm człowieka

We wnętrzu każdego z nas znajduje się najbogatszy ekosystem na świecie. Skolonizowany przez drobnoustroje, niezbędny dla utrzymania zdrowia i równowagi organizmu, nosi nazwę mikrobiota jelitowa. Jest na tyle niezwykły, że liczba obecnych w nim komórek bakteryjnych występuje w stosunku 1:1 do komórek ludzkich.

Mikrobiota człowieka jest więc zbiorem niewidocznych gołym okiem drobnoustrojów - wirusów, bakterii i grzybów, których liczba na naszej dłoni przekracza liczbę ludzi na całym świecie. Gdy weźmiemy pod uwagę jej ogrom i rolę, jaką pełni w organizmie, szybko zrozumiemy, dlaczego warto o nią dbać.

Mikrobiota - definicja. Jaką rolę pełni w organizmie?

Naukowa definicja mikrobioty wskazuje, że są to wszystkie mikroorganizmy zasiedlające ciało gospodarza. Znajdują się w niej głównie bakterie, ale także grzyby, wirusy, drożdże i pierwotniaki.

Mikrobiota kształtuje się już w chwili narodzin. Podczas naturalnego porodu matka przekazuje drobnoustroje dziecku. Następnie kontynuuje ten proces, karmiąc noworodka piesią. Szacuje się, że prawie 30% bakterii jelitowych dziecka pochodzi z mleka matki. Natomiast ostateczny kształt mikrobioty kształtuje się przez pierwsze dwa-trzy lata życia.

Zależnie od części ciała, którą kolonizuje mikrobiota, jej ostateczny skład jest inny. Wyróżniamy więc mikrobiotę dróg moczowych, mikrobiotę skóry, mikrobiotę pochwy, dróg moczowych, układu oddechowego, czy omawianą w tym artykule mikrobiotę jelitową. Niewidoczne organizmy, które zasiedlają te części ciała, mają niebagatelny wpływ na podstawowe procesy fizjologiczne ludzi i zwierząt.

Charakterystyka mikrobioty jelitowej

Mikrobiota jelitowa pełni szczególnie ważną funkcję w naszym organizmie. Przede wszystkim jest zbiorem drobnoustrojów w obrębie przewodu pokarmowego, który wpływa na procesy trawienia pokarmów i przyswajania energii. Jednak na tym nie kończą się jej właściwości.

Okazuje się, że mikrobiota jelitowa jest istotna nie tylko w procesach trawienia, metabolizmu i wchłaniania. Od lat powstają liczne publikacje dotyczące związków różnych jednostek chorobowych ze zmianą flory bakteryjnej jelit (tzw. dysbiozą jelitową).

Najważniejsze funkcje mikrobioty człowieka

Bakterie bytujące w przewodzie pokarmowym są kluczowe dla zachowania zdrowia i odporności na infekcje. Mikrobiota jelitowa wpływa bowiem na funkcjonowanie całego organizmu poprzez:

• metabolizowanie tłuszczów, węglowodanów i białek
• ochronę jelit przed zasiedleniem przez bakterie patogenne
• wpływ na prawidłową perystaltykę jelit
• wsparcie wytwarzania witaminy K i witamin z grupy B
• lepsze wchłanianie składników mineralnych z pożywienia
• wspieranie odporności organizmu, tolerancji pokarmowej i równowagi cytokinowej
• uczestnictwo w metabolizmie cholesterolu i bilirubiny

Jak widać, mikrobiota człowieka i stan jelit odgrywają ważną rolę w kształtowaniu odporności. Bakterie obecne w mikrobocie wykorzystują składniki odżywcze i wytwarzają metabolity takie jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (3 najważniejsze z nich to: kwas masłowy, kwas octowy i kwas propionowy), ograniczając tym samym wzrost patogenów.

• Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe to produkty trawienia błonnika, które wykazują działanie przeciwzapalne, poprawiają odporność i wspomagają komórki macierzyste.

Dodatkowo lokalna flora jelitowa może wytwarzać substancje bakteriobójcze lub bakteriostatyczne (tzw. bakteriocyny). Dlatego im więcej dobrych bakterii w jelicie, tym szybciej dochodzimy do zdrowia w trakcie infekcji.

Drobnoustroje bytujące w mikrobiocie jelitowej mają również swój udział w zachowaniu szczelności jelita. Otóż centralną częścią obrony jelitowej jest nabłonek wyściełający cały przewód pokarmowy. Ten element pełni bardzo ważną funkcję w kształtowaniu odporności organizmu. Stanowi barierę, przez którą niekorzystne bakterie i patogeny nie przedostają się do wnętrza organizmu. Nabłonek ten produkuje chemokiny i cytokiny stanowiące sygnał dla komórek układu odpornościowego w ścianie jelita, informując je, że trzeba ruszać do walki. To właśnie w tym miejscu najwyraźniej widać ścisłą współpracę pomiędzy układem odpornościowym a mikrobiotą jelitową.

Co to jest mikrobiota, czyli przydatne ciekawostki

• Inne nazwy, które niektórzy stosują zamiennie z określeniem mikrobiota, to mikrobiom, który oznacza zbiór genomów wszystkich drobnoustrojów zasiedlających organizm człowieka, oraz mikroflora - określenie przestarzałe, którego nie stosuje się w nowych opracowaniach naukowych.
• W ostatnich latach zainteresowanie tematem mikrobioty człowieka rośnie. W bazie Pubmed znajduje się coraz więcej publikacji na ten temat, obejmujących m.in. zagadnienia dotyczące składu mikrobioty jelitowej i jej funkcji.
• Coraz częściej zaburzenia mikrobioty człowieka są łączone z niektórymi chorobami (m.in. cywilizacyjnymi) takimi jak cukrzyca typu 2., choroby zapalne jelit, zespół jelita nadwrażliwego, otyłość, zaburzenia depresyjne, nadwrażliwości pokarmowe, choroba Alzheimera, zespół metaboliczny oraz autyzm.
• Istnieje koncepcja określana jako mechanizm “oś móg-jelito-jelito-mózg”. Zgodnie z nią, pomiędzy układem pokarmowym a nerwowym dochodzi do dwukierunkowej sygnalizacji, w wyniku czego jelita mają wpływ na działanie ośrodkowego układu nerwowego (czyli wpływają naszą nastrój i samopoczucie).

Mikrobiota człowieka a dieta. Co jeść, czego unikać?

W jelicie rozwijają się zwłaszcza drobnoustroje z rodzin firmicutes i bacteroidetes, proteobacteria, actinobacteria i fusobacteria. Jednocześnie liczba mikroorganizmów zasiedlających mikrobiotę w tej części ciała jest zmienna. Decyduje o tym ogólna kondycja organizmu, przebyte choroby, czynniki zewnętrzne, styl życia.

Zaburzeniom mikrobioty sprzyjają:

• przebyte choroby,
• niedobory odporności,
• zabiegi medyczne, stosowanie antybiotyków,
• zakażenia wirusowe, bakteryjne, pasożytnicze,
• radykalne zmiany środowiska lub diety,
• stres.

Zmiany w składzie mikrobioty jelitowej mogą dawać różne objawy, często niezwiązane z przewodem pokarmowym. Nadmiar bakterii patogennych i zbyt mała liczba bakterii fizjologicznych prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. Możliwe objawy zaburzonej flory jelitowej to m.in. wzdęcia, biegunki, zaparcia, zgaga, nudności, bóle brzucha, zmiany nastroju, zmiany na skórze, bóle stawów, często zakażenia, chudnięcie lub tycie. Ponadto dysbioza i stany zapalne jelit mogą prowadzić do ujawnienia się chorób autoimmunologicznych i nasilenia alergii.

W celu odbudowy mikrobioty jelitowej warto codziennie jeść duże ilości różnorodnych warzyw oraz innych produktów spożywczych bogatych w błonnik (m.in. pełnoziarnistych zbożowych), pić dużo wody, stosować naturalne przyprawy, wprowadzić techniki radzenia sobie ze stresem, a także włączyć do codziennego menu fermentowane produkty mleczne (jogurty, kefiry), kiszonki i pokarmy na zakwasie. Należy unikać żywności wysokotłuszczowej i bogatej w składniki wysokoprzetworzone. Niewskazane jest również palenie tytoniu i częste sięganie po alkohol.

Generalnie jelitom sprzyja dieta przeciwzapalna, skupiona na żywności o właściwościach prebiotycznych i probiotycznych. Powinna zawierać duże ilości warzyw, owoców i przypraw, które stanowią źródło błonnika pokarmowego, witamin, minerałów i polifenoli o właściwościach antyoksydacyjnych.

Zaburzona mikrobiota - co to ma wspólnego z Colostrum?

Podstawowe objawy zaburzonej mikrobioty jelitowej to spadek odporności, dolegliwości ze strony układu pokarmowego, nasilenie alergii pokarmowych, a także zmęczenie i pogorszenie kondycji psychicznej.

Bywa, że wystarczy wprowadzenie zmian w diecie i stylu życia, aby odzyskać utraconą równowagę. Często jednak konieczne jest przyjmowanie prebiotyków i probiotyków w formie suplementów diety. Choć probiotyki - czyli żywe mikroorganizmy wywierające korzystny wpływ na organizm - są powszechnie znane, warto poświęcić uwagę tej drugiej kategorii: prebiotykom.

Prebiotyki to zestawy substancji, które wspomagają zagnieżdżanie i rozwój mikroorganizmów przydatnych jelitom. Stanowią źródło energii (pożywienie) dla mikrobioty jelitowej, która pozyskuje ją w procesie fermentacji. Konsekwencją tego procesu jest wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. W rezultacie prebiotyki mogą obniżać pH treści jelita i przyczyniać się do zmiany składu mikrobioty jelitowej. Są też cennym źródłem energii dla komórek nabłonkowych jelita.

Naturalnym i łatwo przyswajalnym prebiotykiem jest Colostrum bovinum. Obecne w nim, liczne składniki aktywne wywierają bezpośrednie działanie skierowane przeciwko czynnikom infekcyjnym. Najważniejszą funkcję odgrywa tutaj laktoferyna, która wszechstronnie stymuluje i wspiera rozwój bakterii fizjologicznych m.in. Lactobacillus i Bifidobacterium. Colostrum bovinum od Genactiv będzie więc doskonałym wsparciem naturalnej odbudowy mikrobioty jelitowej.

Źródła:

• M. Nawrocka, M. Szulińska, P. Bogdański, Rola mikroflory jelitowej w patogenezie i leczeniu otyłości oraz zespołu metabolicznego, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, tom 6, nr 3, 95-102.
• J. Warnicz-Smagowska, Mikrobiota jelitowa - narząd bakteryjny do zadań specjalnych: https://sklep.alablaboratoria.pl/centrum-wiedzy/mikrobiota-jelitowa/?gclid=CjwKCAiA-vOsBhAAEiwAIWR0TTTduY-ZzoVfvfu7RF5_NTADwTpDBsJcrSNawzevWWFQgUxIDq9PmBoC6pUQAvD_BwE
• Thursby E.i Juge N. Introduction to the human gut microbiota. Biochem J. 2017 Jun 1; 474(11): 1823–1836.
• M. Gałęcka, A. Basińska, A. Bartnicka, Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka - implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2018;12 (2): 50–59
• M.Hałasa. Colostrum. Naturalny regulator układu immunologicznego. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, 2020.